Hạt vi nhựa đã không còn quá xa lạ khi ngày càng nhiều nghiên cứu cho thấy sự hiện diện của chúng trong nguồn nước sinh hoạt và nước uống. Với kích thước siêu nhỏ, các hạt này dễ dàng xâm nhập vào cơ thể và tiềm ẩn nhiều nguy cơ cho sức khỏe con người. Bạn hãy cùng BIOGENCY tìm hiểu sâu hơn về tác hại và cách giảm thiểu hạt vi nhựa trong nước qua bài viết nhé.
Hạt vi nhựa là gì?
Hạt vi nhựa (Microplastic) là những mảnh nhựa có kích thước rất nhỏ, thường dưới 5mm, xuất hiện rộng rãi trong môi trường tự nhiên. Chúng có thể hình thành từ hai nguồn chính. Thứ nhất, được sản xuất trực tiếp với kích thước siêu nhỏ để sử dụng trong các sản phẩm tiêu dùng như kem đánh răng, sữa rửa mặt,… Thứ hai, phát sinh từ quá trình phân rã của các sản phẩm nhựa lớn dưới tác động của ánh sáng, sóng biển, gió,…
Ngày nay, hạt vi nhựa đã được phát hiện ở hầu hết mọi nơi trên Trái Đất. Chúng dễ dàng xâm nhập vào chuỗi thức ăn khi bị các loài sinh vật nuốt phải, từ đó tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe con người.
Với mức tiêu thụ nhựa ngày càng tăng, áp lực lên môi trường cũng gia tăng đáng kể. Ước tính mỗi năm có khoảng 8,8 triệu tấn rác nhựa bị thải ra biển. Trong đó, 276.000 tấn đang trôi nổi trên bề mặt đại dương, số còn lại đã chìm xuống đáy hoặc dạt vào bờ.
Trước tình trạng ô nhiễm vi nhựa ngày càng nghiêm trọng, các chuyên gia khuyến cáo cần hành động khẩn cấp để giảm nguồn phát thải. Điều này bao gồm việc hạn chế sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần, tăng cường tái chế, cải tiến công nghệ xử lý nước và rác thải, cũng như nâng cao nhận thức cộng đồng.
Nếu không có biện pháp kiểm soát hiệu quả, lượng hạt vi nhựa trong môi trường sẽ tiếp tục gia tăng. Đồng thời, điều này cũng trở thành mối đe dọa lâu dài đối với sức khỏe con người và hệ sinh thái toàn cầu.
Tác hại của hạt vi nhựa
Con người có thể tiếp xúc với hạt vi nhựa thông qua hít thở, ăn uống hoặc tiếp xúc qua da. Khi tích tụ trong cơ thể, chúng có thể gây ra các vấn đề như phù, tắc nghẽn, stress oxy hóa, rối loạn chuyển hóa, suy giảm miễn dịch. Một số tác hại cụ thể như sau:
Gây stress oxy hóa và độc tính tế bào
Hạt vi nhựa có thể thúc đẩy quá trình viêm và tạo ra các gốc oxy tự do (ROS). Điều này gây mất cân bằng oxy hóa và tổn thương tế bào. Ngoài ra, chúng còn có khả năng xâm nhập vào các tế bào như đại thực bào và tương tác với cấu trúc nội bào của nhiều cơ quan. Nghiên cứu cho thấy, ở nồng độ từ 0,05 mg/L đến 10 mg/L, hạt vi nhựa có thể tạo ra lượng ROS cao, dẫn đến tổn thương tế bào não và tế bào biểu mô.
Ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa
Vi nhựa có thể làm thay đổi hoạt động của các enzyme chuyển hóa hoặc gây mất cân bằng năng lượng. Điều này sẽ tác động xấu đến quá trình trao đổi chất trong cơ thể.
Rối loạn hệ miễn dịch
Tiếp xúc lâu dài với hạt nhựa có thể gây suy yếu hệ miễn dịch, làm tăng nguy cơ mắc bệnh tự miễn hoặc suy giảm khả năng chống lại tác nhân gây bệnh. Dù cơ chế tác động vẫn đang được nghiên cứu, nhiều bằng chứng cho thấy vi nhựa có thể ảnh hưởng đến chức năng miễn dịch ở người.
Di chuyển đến các mô khác
Một khi xâm nhập vào hệ tuần hoàn, vi nhựa có thể lan đến các mô và cơ quan xa. Quá trình này gây ra phản ứng viêm, độc tính tế bào máu, phù mạch, tắc nghẽn, tăng áp lực động mạch phổi, thậm chí kích thích sản sinh chất gây dị ứng và viêm.
Cảnh báo hạt vi nhựa trong nguồn nước
Hạt vi nhựa xuất hiện trong nguồn nước từ nhiều nguyên nhân khác nhau, chủ yếu bắt nguồn từ hoạt động của con người. Rác thải nhựa bị vứt bừa bãi ngoài môi trường sẽ phân rã dưới tác động của ánh nắng, mưa gió và dòng chảy. Từ đó, chúng sẽ tạo thành các mảnh nhựa cực nhỏ cuốn vào sông, hồ và biển.
Trong sinh hoạt, việc giặt quần áo sợi tổng hợp, sử dụng mỹ phẩm chứa hạt nhựa đều góp phần giải phóng vi nhựa vào nước thải. Các cơ sở công nghiệp, đặc biệt là ngành sản xuất nhựa, sơn và cao su cũng có thể thải ra hạt vi nhựa trong quá trình sản xuất nếu hệ thống xử lý không hiệu quả. Ngay cả quá trình lọc và xử lý nước sinh hoạt hiện nay cũng chưa thể loại bỏ hoàn toàn những hạt có kích thước siêu nhỏ.
Nghiên cứu của Đại học New Mexico cho thấy lượng vi nhựa trong gan và não người đã tăng mạnh từ năm 2016 đến 2024. Đặc biệt là những hạt siêu nhỏ dưới 0,2 micromet có khả năng vượt qua hàng rào máu não.
Trong các nguồn tiếp xúc, nước đóng chai là một trong những thủ phạm lớn nhất. Người uống nước đóng chai có thể hấp thụ lượng vi nhựa cao gấp 20 lần so với uống nước máy. Thậm chí, nước đóng trong chai thủy tinh vẫn có thể chứa vi nhựa do quá trình sản xuất và đóng gói. Mặc dù cơ thể có thể đào thải một phần vi nhựa qua mồ hôi, nước tiểu và phân, các chuyên gia vẫn khuyến cáo bạn nên giảm phơi nhiễm bằng cách ưu tiên uống nước máy thay vì nước đóng chai.
Trước nguy cơ đó, việc ưu tiên sử dụng nguồn nước sạch, hạn chế dùng nhựa dùng một lần, cũng như có phương án xử lý nước thải an toàn, bền vững, đồng thời nâng cao ý thức bảo vệ môi trường góp phần quan trọng trong cải thiện ô nhiễm hạt vi nhựa trong nguồn nước.
>>> Xem thêm: Ô nhiễm vi nhựa trong nước: Nguyên nhân và biện pháp khắc phục
