Kinh tế tuyến tính và kinh tế tuần hoàn là hai từ khóa đang được nhắc đến nhiều trong bối cảnh thế giới đối mặt với khủng hoảng tài nguyên và biến đổi khí hậu. Đây là những mô hình sản xuất khác nhau, phản ánh hai cách tiếp cận đối lập trong việc khai thác, sử dụng và xử lý tài nguyên. Bạn hãy cùng BIOGENCY tìm hiểu chi tiết qua bài viết bên dưới nhé.
Kinh tế tuyến tính là gì?
Kinh tế tuyến tính (Linear Economy) là mô hình kinh tế truyền thống, vận hành theo chu trình “khai thác – sản xuất – tiêu dùng – thải bỏ”. Trong mô hình này, tài nguyên thiên nhiên được khai thác để tạo ra sản phẩm. Những mặt hàng này được sử dụng một lần hoặc trong thời gian ngắn, rồi bị loại bỏ dưới dạng rác thải, hầu như không được tái sử dụng hay tái chế.
Điểm cốt lõi của kinh tế tuyến tính là tăng trưởng dựa vào khai thác và tiêu thụ liên tục, nhưng ít quan tâm đến vòng đời sản phẩm và tác động môi trường. Quá trình sản xuất, tiêu thụ và loại bỏ tồn tại như những bước riêng biệt, không liên kết để tái vòng quay tài nguyên. Cách vận hành này dẫn đến lãng phí, gia tăng ô nhiễm và đẩy nhanh tốc độ suy giảm tài nguyên.
Khác biệt giữa kinh tế tuyến tính và kinh tế tuần hoàn
Kinh tế tuyến tính (Linear Economy) và Kinh tế tuần hoàn (Circular Economy) là hai mô hình kinh tế có cách tiếp cận hoàn toàn trái ngược trong việc sử dụng tài nguyên và xử lý tác động môi trường.
Trong kinh tế tuyến tính, tài nguyên được khai thác, sản xuất thành sản phẩm, tiêu thụ, rồi bị loại bỏ dưới dạng rác thải. Quá trình này hầu như không có sự tái chế hay tái sử dụng, dẫn đến lãng phí tài nguyên, tăng lượng chất thải và gia tăng ô nhiễm môi trường. Mục tiêu chính của mô hình này thường là tối đa hóa tăng trưởng kinh tế và lợi nhuận ngắn hạn, ít quan tâm đến vòng đời sản phẩm hay hậu quả lâu dài đối với môi trường.
Ngược lại, kinh tế tuần hoàn hướng tới việc khép kín vòng đời sản phẩm thông qua các hoạt động tái chế, tái sử dụng, sửa chữa và tái sản xuất. Mục tiêu là giảm thiểu chất thải, kéo dài tuổi thọ sản phẩm, tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên và giảm tác động tiêu cực lên môi trường.
Việt Nam đang chuyển đổi từ kinh tế tuyến tính sang kinh tế tuần hoàn
Theo Báo cáo của Liên hợp quốc (28/2/2024), năm 2023 thế giới thải ra 2,3 tỷ tấn rác đô thị, dự kiến sẽ tăng hơn 60% vào năm 2050. Điều này đặc biệt gây áp lực lớn lên môi trường và sức khỏe con người. Chương trình Môi trường của Liên hợp quốc cảnh báo, nếu tiếp tục phát triển theo mô hình kinh tế tuyến tính, nhu cầu tài nguyên sẽ tăng gấp ba lần khả năng cung ứng của Trái đất.
Việt Nam hiện nằm trong nhóm 20 quốc gia xả thải nhiều nhất thế giới. Mỗi ngày, các đô thị thải khoảng 38.000 tấn rác sinh hoạt, khu vực nông thôn 32.000 tấn; chất thải rắn công nghiệp khoảng 25 triệu tấn/năm, chưa kể lượng tro, xỉ khổng lồ từ các nhà máy nhiệt điện. Thực tế này cho thấy mô hình tuyến tính không còn phù hợp trong bối cảnh tài nguyên cạn kiệt và biến đổi khí hậu gia tăng.
Trước những thách thức trên, Việt Nam đã xác định kinh tế tuần hoàn là hướng đi tất yếu để bảo vệ môi trường và phát triển bền vững. Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách như Nghị quyết số 55-NQ/TW (2020) ưu tiên phát triển năng lượng tái tạo, xử lý rác thải thành năng lượng. Hay Luật Bảo vệ môi trường 2020 chính thức luật hóa kinh tế tuần hoàn; Nghị quyết Đại hội XIII đề ra lộ trình xây dựng nền kinh tế xanh, tuần hoàn.
Quyết định 687/QĐ-TTg (2022) cũng phê duyệt Đề án Phát triển kinh tế tuần hoàn. Mục tiêu giảm ít nhất 15% cường độ phát thải khí nhà kính vào năm 2030 và hướng tới phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Đây là nền tảng pháp lý quan trọng để thúc đẩy doanh nghiệp và địa phương triển khai các mô hình sản xuất, tiêu dùng bền vững.
Trong hơn một thập kỷ qua, nhiều doanh nghiệp trong nước đã áp dụng kinh tế tuần hoàn. Tiêu biểu là các dự án điện rác và tái chế tro xỉ thành vật liệu xây dựng. Nhà máy Điện rác Nam Sơn (Hà Nội) có khả năng xử lý 4.000–5.000 tấn rác/ngày, hòa lưới điện quốc gia với công suất 90 MW, giúp giảm 90–95% thể tích chất thải và hạn chế phát thải khí nhà kính.
Trong lĩnh vực vật liệu xây dựng, các cơ sở như Nhà máy gạch không nung Thanh Tuyền (Quảng Ninh) đã biến tro xỉ nhiệt điện thành hàng trăm triệu viên gạch mỗi năm. Nhờ đó, Việt Nam có thể vừa giảm ô nhiễm vừa tiết kiệm tài nguyên đất sét và than. Những mô hình này cho thấy chất thải nếu được xử lý bằng công nghệ tiên tiến có thể trở thành nguồn tài nguyên giá trị.
Dù đạt một số kết quả tích cực, quá trình chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam vẫn gặp nhiều rào cản. Hệ thống pháp lý và tiêu chuẩn kỹ thuật cho tái chế, tái sử dụng còn thiếu đồng bộ. Để đẩy nhanh chuyển đổi, các chuyên gia kiến nghị cần thống nhất quy định pháp luật, hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư công nghệ hiện đại.
Bài viết đã giúp bạn tìm hiểu kinh tế tuyến tính là gì, cách thức hoạt động của mô hình này và những hệ quả mà nó mang lại đối với môi trường và tài nguyên. Từ đó, bạn có thể so sánh để thấy rõ sự khác biệt và hiểu vì sao xu hướng phát triển bền vững đang khuyến khích chuyển đổi sang tuần hoàn.
>>> Xem thêm: Mối liên hệ giữa kinh tế tuần hoàn và kinh tế xanh
