Ô nhiễm vi nhựa trong nước đang trở thành một trong những mối đe dọa nghiêm trọng nhất đối với hệ sinh thái toàn cầu và sức khỏe con người. Với kích thước siêu nhỏ dưới 5mm, các hạt vi nhựa có khả năng gây ra những tác động tiêu cực. Cùng BIOGENCY tìm hiểu ngay về nguyên nhân, tác động và giải pháp khắc phục ô nhiễm vi nhựa.
Ô nhiễm vi nhựa là gì? Nguyên nhân gây ra ô nhiễm vi nhựa
Ô nhiễm vi nhựa là hiện tượng các hạt nhựa siêu nhỏ tồn tại, tích tụ trong môi trường tự nhiên, đặc biệt phổ biến ở đại dương, sông ngòi và đất liền. Những hạt này được gọi là vi nhựa nguyên sinh, được sản xuất có chủ đích với kích thước siêu nhỏ (1-5mm), dùng làm nguyên liệu trong ngành công nghiệp nhựa.
Ô nhiễm vi nhựa xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, chủ yếu liên quan đến quá trình sản xuất, vận chuyển, sinh hoạt và thói quen sử dụng nhựa hàng ngày. Một số nguyên nhân điển hình gồm:
- Thất thoát trong sản xuất và vận chuyển: Các hạt nhựa dễ bị rơi vãi, thất thoát trong quá trình chế biến và di chuyển, sau đó bị cuốn trôi ra môi trường qua mưa, nước thải.
- Phân rã từ sản phẩm nhựa lớn: Bao bì, chai lọ nhựa khi phân hủy dưới tác động của nắng, gió, nước biển sẽ bị vỡ vụn thành các hạt vi nhựa thứ sinh.
- Từ sản phẩm chăm sóc cá nhân: Một số sản phẩm tẩy tế bào chết, sữa rửa mặt chứa hạt nhựa nhỏ li ti, khi xả thải trực tiếp ra môi trường sẽ làm tăng lượng vi nhựa trong nguồn nước.
- Sinh hoạt và công nghiệp: Các hoạt động hàng ngày như giặt đồ sợi tổng hợp hay xả thải từ nhà máy sản xuất cũng là nguồn phát sinh vi nhựa đáng kể.
- Xem thêm: Xây dựng bức tranh toàn cảnh về chất thải nhựa ở Việt Nam>>>
Ảnh hưởng của ô nhiễm vi nhựa trong nước
Tác động của ô nhiễm vi nhựa trong nước được thể hiện rõ nét qua ba khía cạnh chính: môi trường biển, sinh vật thủy sinh và sức khỏe con người. Mỗi khía cạnh đều mang lại những hậu quả nghiêm trọng cần được quan tâm đặc biệt.
Ô nhiễm vi nhựa trong nước tác động mạnh mẽ đến môi trường biển
Tại Việt Nam, mức độ ô nhiễm vi nhựa có sự khác biệt rõ rệt giữa các hệ thống sông và vùng vịnh. Theo ghi nhận, nồng độ vi nhựa trong các con sông thường cao hơn so với khu vực vịnh.
Cụ thể, lượng vi nhựa dao động mạnh, từ mức thấp khoảng 2,3 hạt/m3 tại sông Hồng đến mức rất cao là 2.522 hạt/m³ tại sông Tô Lịch. Nhìn chung, các con sông lớn có xu hướng ô nhiễm thấp hơn, trong khi những dòng sông nhỏ hoặc chảy qua khu vực đô thị thường ghi nhận nồng độ vi nhựa cao hơn đáng kể.
Trong khi đó, tại các vùng vịnh ven biển, ô nhiễm vi nhựa cũng tồn tại nhưng ở mức thấp hơn, tuy vẫn có sự phân hóa tùy địa điểm. Ví dụ, vịnh Cửa Lục ghi nhận nồng độ vi nhựa ở mức 0,4 hạt/m³, trong khi khu vực cửa sông Dinh có thể lên tới 28,4 hạt/m3. Sự khác biệt này phản ánh rõ ràng ảnh hưởng của hoạt động con người và mức độ phát triển đô thị đến tình trạng ô nhiễm tại từng khu vực cụ thể.
Ô nhiễm vi nhựa trong nước tác động đến sinh vật thủy sinh
Tác động của vi nhựa đến sinh vật thủy sinh chủ yếu diễn ra thông qua chuỗi thức ăn trong hệ sinh thái. Vi nhựa có kích thước nhỏ dễ dàng bị sinh vật phù du hấp thụ nhầm lẫn là thức ăn. Khi các loài cá nhỏ ăn sinh vật phù du đã nhiễm vi nhựa, chúng vô tình tiếp nhận những hạt nhựa này vào cơ thể. Tiếp đó, cá lớn ăn cá nhỏ khiến vi nhựa tiếp tục được truyền lên các bậc dinh dưỡng cao hơn.
Ngoài ra, nhiều loài sinh vật biển và chim biển cũng thường xuyên ăn phải nhựa và vi nhựa do nhầm lẫn với thức ăn tự nhiên. Theo thời gian, lượng nhựa tích tụ trong dạ dày sẽ chiếm hết không gian chứa thức ăn khiến chúng suy kiệt, không còn khả năng hấp thụ dinh dưỡng và cuối cùng là chết đói.
Hệ quả là số lượng sinh vật biển ngày càng suy giảm, làm mất cân bằng sinh thái và đe dọa nghiêm trọng đến sự ổn định của các quần thể sinh vật dưới nước.
Ô nhiễm vi nhựa trong nước tác động đến sức khỏe con người
Ô nhiễm vi nhựa trong nước hiện đang trở thành mối đe dọa nghiêm trọng đối với sức khỏe con người thông qua nhiều con đường tiếp xúc khác nhau.
Ước tính, trung bình mỗi người trên thế giới có thể vô tình tiêu thụ khoảng 5g vi nhựa mỗi tuần tương đương với trọng lượng của một chiếc thẻ tín dụng. Nguồn tiếp nhận phổ biến là từ thực phẩm, đặc biệt là các loài sinh vật biển như cá, tôm, sò, vốn dễ bị nhiễm vi nhựa do sống trong môi trường bị ô nhiễm.
Ngoài ra, nước uống đóng chai cũng được xác định là một nguồn chứa vi nhựa tiềm ẩn. Một nguy cơ khác không kém phần đáng lo ngại là khả năng hít phải vi nhựa qua không khí. Nhiều nghiên cứu tại TP. Hồ Chí Minh đã phát hiện các sợi và mảnh vi nhựa có mặt trong toàn bộ các mẫu bụi khí quyển được thu thập.
Đối với các hạt nhựa có đường kính lớn hơn 10 micromet, cơ thể có thể loại bỏ chúng thông qua cơ chế tự nhiên như ho, hắt hơi hoặc khạc đờm. Tuy nhiên, những hạt nhỏ hơn có thể lọt sâu vào hệ hô hấp dưới, mắc kẹt tại các phế nang và rất khó đào thải.
Giải pháp nào để khắc phục ô nhiễm vi nhựa
Để giải quyết tình trạng ô nhiễm vi nhựa trong nước, cần một chiến lược tổng thể với sự phối hợp chặt chẽ giữa ba trụ cột chính: hệ thống chính sách quản lý nhà nước, vai trò của doanh nghiệp và nhận thức của cộng đồng.
Trên phương diện pháp lý, Quyết định số 1746/QĐ-TTg ngày 4/12/2019 của Thủ tướng Chính phủ đã xác lập những mục tiêu cụ thể nhằm ứng phó với cuộc khủng hoảng rác thải nhựa. Trong đó, Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2025 sẽ giảm một nửa lượng chất thải nhựa thải ra môi trường biển và tiến tới cắt giảm 75% vào năm 2030.
Về mặt công nghệ và vai trò của doanh nghiệp, cần đẩy mạnh nghiên cứu, chuyển giao và ứng dụng các giải pháp công nghệ trong xử lý rác thải nhựa, vi nhựa đồng thời phát triển các sản phẩm thay thế từ vật liệu sinh học.
Nhà nước nên ban hành chính sách ưu đãi để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực sản xuất xanh đồng thời áp dụng các biện pháp tài chính như tăng thuế đối với các sản phẩm nhựa sử dụng một lần và túi ni-lông khó phân hủy.
Ở khía cạnh cộng đồng, việc nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi tiêu dùng đóng vai trò then chốt. Mỗi cá nhân cần hiểu rõ tác hại của vi nhựa để từ đó chủ động hạn chế sử dụng sản phẩm nhựa kém chất lượng, chuyển sang các lựa chọn thân thiện với môi trường.
Trong đó, đòn bẩy quan trọng chính là thay đổi thói quen tiêu dùng và sản xuất từ việc sử dụng sản phẩm nhựa một lần trong sinh hoạt hàng ngày, đến cách thức doanh nghiệp vận hành quy trình sản xuất và quản lý chất thải.
Ô nhiễm vi nhựa trong nước là thách thức môi trường toàn cầu đòi hỏi sự hành động quyết liệt và phối hợp đồng bộ từ tất cả các bên liên quan. Hy vọng rằng, qua bài viết trên, bạn đọc đã hiểu rõ hơn về ô nhiễm vi nhựa cũng như giải pháp để khắc phục tình trạng ô nhiễm này, hướng đến một môi trường sống, xanh, bền vững.
>>> Xem thêm: Ô nhiễm ánh sáng ở Việt Nam đang diễn ra như thế nào?
