Phát triển bền vững ngành tôm đang trở thành vấn đề cấp thiết đối với ngành thủy sản Việt Nam. Trong bối cảnh toàn cầu ngày càng khắt khe về chất lượng và trách nhiệm môi trường, việc chuyển đổi từ tư duy sản xuất truyền thống sang kinh tế hiện đại là điều kiện tiên quyết. Bà con hãy cùng BIOGENCY sẽ phân tích thách thức, đề xuất hướng tiếp cận mới để phát triển bền vững ngành tôm tại bài viết dưới đây.
Những giới hạn và thách thức từ tư duy sản xuất truyền thống
Tư duy sản xuất truyền thống đang cản trở phát triển bền vững ngành tôm, khi còn phụ thuộc vào mô hình nhỏ lẻ, thiếu liên kết và lạm dụng hóa chất. Điều này làm giảm hiệu quả kinh tế và gia tăng rủi ro môi trường.
Giá bán tụt dốc khi thị trường biến động
Ngành tôm Việt Nam từ lâu được xem là “con gà đẻ trứng vàng” trong xuất khẩu thủy sản với kim ngạch 3,5 – 4 tỷ USD mỗi năm. Tuy nhiên, cách tiếp cận truyền thống chỉ tập trung vào mở rộng diện tích ao nuôi, tăng mật độ và chạy theo sản lượng đang bộc lộ nhiều điểm yếu nghiêm trọng. Việc phát triển bền vững ngành tôm bị cản trở bởi tính bất ổn của thị trường.
Bà con nuôi tôm thường xuyên phải đối mặt với tình trạng giá bán tụt dốc khi thị trường biến động. Trong khi chi phí sản xuất ngày càng tăng cao do giá con giống, thức ăn, nhiên liệu leo thang, giá bán tôm lại không ổn định và khó dự đoán. Điều này khiến người nuôi tôm rơi vào tình thế khó khăn, nhiều khi lỗ nặng và phải bỏ nghề.
Mô hình nuôi tôm dày đặc không chỉ làm tăng nguy cơ ô nhiễm ao nuôi mà còn khiến tôm dễ mắc bệnh. Trong đó, việc lạm dụng hóa chất, thuốc kháng sinh trong nuôi tôm không chỉ gây tổn hại môi trường mà còn ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm và khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Xem thêm: Nuôi tôm không hóa chất, kháng sinh, liệu có khả thi?>>>
Chuỗi giá trị ngành tôm chưa có sự gắn kết
Một trong những rào cản lớn nhất đối với phát triển bền vững ngành tôm chính là sự thiếu gắn kết trong chuỗi giá trị. Hiện tại, các khâu từ sản xuất giống, nuôi trồng, thu mua, chế biến đến xuất khẩu vẫn hoạt động riêng lẻ theo kiểu “mạnh ai nấy làm”.
Nông dân nuôi tôm thiếu thông tin thị trường, không biết được nhu cầu thực tế của người tiêu dùng cuối. Doanh nghiệp thu mua chủ yếu quan tâm đến số lượng hơn là chất lượng. Các nhà xuất khẩu lại tập trung vào việc đáp ứng đơn hàng mà ít quan tâm đến việc xây dựng thương hiệu và nâng cao giá trị sản phẩm.
Kết quả là tôm Việt Nam chủ yếu được bán dưới dạng thô, giá thấp, để các nước khác chế biến sâu và hưởng phần lợi nhuận lớn nhất. Theo các chuyên gia, nếu không thay đổi căn bản từ tư duy sản xuất sang tư duy kinh tế, ngành tôm Việt Nam sẽ khó cạnh tranh với những đối thủ đang vươn lên mạnh mẽ như Ecuador, Ấn Độ.
Chuyển đổi sang tư duy kinh tế là cách phát triển bền vững ngành tôm
Để phát triển bền vững ngành tôm, việc chuyển đổi từ tư duy sản xuất sang tư duy kinh tế là xu hướng tất yếu. Điều này không chỉ giúp tối ưu chi phí mà còn nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh của sản phẩm trên thị trường.
Nâng cao giá trị thay vì sản lượng
Năm 2025 mang đến tín hiệu tích cực khi xuất khẩu tôm Việt Nam sang các thị trường quan trọng như Mỹ, Nhật Bản, EU có xu hướng tăng trưởng nhờ chính sách thuế của một số nước thay đổi. Đây chính là cơ hội để phát triển bền vững ngành tôm thông qua việc chuyển đổi tư duy từ chạy theo số lượng sang chú trọng chất lượng.
Tư duy kinh tế đòi hỏi ngành tôm phải tập trung nâng cao giá trị sản phẩm thay vì chỉ tăng sản lượng. Điều này có nghĩa là đầu tư mạnh mẽ vào chất lượng tôm giống, áp dụng quy trình nuôi chuẩn quốc tế, đạt được các chứng nhận về an toàn thực phẩm và bảo vệ môi trường. Việc này sẽ giúp tôm Việt Nam chinh phục được những thị trường khó tính và có sức mua cao.
Thay vì chỉ xuất khẩu tôm nguyên liệu, các doanh nghiệp cần phát triển các sản phẩm chế biến sâu như tôm hấp, tôm lột vỏ sẵn, tôm tẩm bột, tôm tempura… Những sản phẩm này không chỉ có giá trị gia tăng cao mà còn đáp ứng xu hướng tiêu dùng tiện lợi của người tiêu dùng hiện đại.
Khuyến khích liên kết chặt chẽ chuỗi giá trị ngành tôm
Phát triển bền vững ngành tôm đòi hỏi sự liên kết chặt chẽ giữa tất cả các bên liên quan, từ người nuôi, doanh nghiệp thu mua, chế biến đến cơ quan quản lý nhà nước. Mô hình chuỗi sản xuất hiệu quả với hợp đồng bao tiêu giữa doanh nghiệp và nông dân đang được nhiều địa phương nhân rộng thành công.
Theo mô hình này, doanh nghiệp không chỉ cam kết thu mua toàn bộ sản phẩm với giá ổn định mà còn hỗ trợ kinh phí, kỹ thuật cho người nuôi. Điều này giúp bà con yên tâm đầu tư vào chất lượng, áp dụng quy trình nuôi chuẩn, trong khi doanh nghiệp chủ động được nguồn nguyên liệu chất lượng cao.
Sự hợp tác này còn mở rộng ra việc xây dựng các trung tâm con giống chất lượng cao, hệ thống phân phối thức ăn và thuốc thú y an toàn, dịch vụ tư vấn kỹ thuật chuyên nghiệp. Những liên kết này không chỉ tạo ra lợi ích kinh tế ngay lập tức mà còn xây dựng nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững ngành tôm.
Ứng dụng khoa học và công nghệ để đổi mới, sáng tạo
Cuộc cách mạng công nghệ 4.0 đang mở ra những cơ hội to lớn cho phát triển bền vững ngành tôm. Việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và hệ thống cảm biến thông minh trong theo dõi chất lượng nước, nhiệt độ, mức độ oxy hòa tan đang giúp người nuôi tôm giảm thiểu rủi ro dịch bệnh mà không cần lạm dụng hóa chất.
Công nghệ sinh học và vi sinh vật có ích được áp dụng rộng rãi trong xử lý nước thải, cải tạo môi trường ao nuôi và tăng cường sức đề kháng cho tôm. Những tiến bộ này không chỉ giúp nâng cao hiệu quả sản xuất mà còn bảo vệ môi trường, đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe về phát thải carbon và bảo vệ môi trường từ các thị trường nhập khẩu.
Mô hình nuôi tôm sinh thái và kinh tế tuần hoàn đang được quan tâm đặc biệt. Tôm được nuôi kết hợp với rừng ngập mặn, hệ thống tái sử dụng nước thải qua lọc sinh học, nuôi tôm – cua – cá trong cùng hệ thống… Những mô hình này vừa tiết kiệm chi phí, vừa thân thiện với môi trường, phù hợp với xu hướng tiêu dùng bền vững toàn cầu.
Chuyển đổi số từ khâu sản xuất đến xuất khẩu giúp tôm Việt Nam có thể truy xuất nguồn gốc minh bạch, tăng độ tin cậy và sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Blockchain và các công nghệ số khác đang được triển khai để xây dựng hệ thống quản lý chất lượng toàn diện và minh bạch.
Phát triển bền vững ngành tôm là hướng đi tất yếu giúp Việt Nam giữ vững lợi thế cạnh tranh. Năm 2025 là thời điểm quan trọng để ngành tôm thực hiện chuyển đổi toàn diện. Sự liên kết giữa người nuôi, doanh nghiệp và nhà quản lý sẽ tạo nền tảng phát triển vững chắc.
Nguồn tham khảo: Thủy sản Việt Nam
>>> Xem thêm: Giải pháp giảm thiểu tác động môi trường của ngành nuôi tôm
