Hiểu tác động của khoáng chất và ảnh hưởng của pH, oxy hòa tan và chất lượng nước là chìa khóa để quản lý lột xác của tôm trong ao nuôi. Bài viết này Biogency sẽ chắt lọc thông tin về cơ sở khoa học và cách quản lý lột xác của tôm trong ao nuôi, giúp bạn hiểu hơn về quá trình tôm lột xác và tìm ra những giải pháp hữu ích cho mình.
Các nội dung chính
Hiện tượng lột xác của tôm trong môi trường tự nhiên và ao nuôi
Môi trường tự nhiên của tôm biển chứa rất nhiều khoáng chất. Tôm lớn lên bằng cách lột xác, hình thành lớp vỏ mới dưới lớp vỏ cũ, sau đó lớp vỏ mới trở nên cứng. Quá trình này làm cho tôm phát triển. Nếu không có quy trình lột xác, tôm sẽ không phát triển, và nếu không lột xác đồng nghĩa với việc tôm sẽ chết.
Trong môi trường sống tự nhiên, tôm có thể tìm kiếm những nơi thích hợp để lột xác. Khó khăn duy nhất mà chúng phải đối mặt là kẻ thù săn mồi; để tránh khoảnh khắc mong manh này, tôm cần hoàn thành quá trình lột xác nhanh chóng. Các điều kiện cần thiết cho sự lột xác này bao gồm: đủ khoáng chất và oxy, không có khí độc.
Tuy nhiên trong ao nuôi, những hạn chế bao gồm: không đủ không gian, oxy, khoáng chất và mùn bã hữu cơ không được quản lý sẽ tạo ra khí độc. Những hạn chế này có thể làm tôm chết sau khi tách vỏ, do vỏ không cứng lại, dễ để lại vết thương trên vỏ, hoặc vỏ xuất hiện màu xanh hoặc mỏng hơn bình thường.
Tìm hiểu về vỏ tôm
Vỏ tôm là một bộ xương ngoài, một chiếc áo giáp hoặc lá chắn bảo vệ cơ bắp của tôm khỏi những kẻ săn mồi và mầm bệnh. Vỏ cũng giúp giữ cho phần thịt trong cơ thể con tôm mềm mại. Nếu không có vỏ, con tôm trông giống như một con sâu không được bảo vệ.
Vỏ tôm được cấu tạo bởi hai phần: 55% là chất khoáng vô cơ, chủ yếu là canxi và magie cùng các chất khoáng khác và 45% còn lại bao gồm chitin (một hợp chất protein chitin bao gồm carbohydrate và protein) và một hệ thống cảm giác có thể giúp tôm phát hiện những thay đổi của môi trường và điều chỉnh cho phù hợp.
Tôm lột xác có ý nghĩa gì
Khi tôm loại bỏ lớp vỏ cũ và hình thành lớp vỏ mới, nó không chỉ có thể phát triển mà còn giúp tôm loại bỏ các vết sẹo, vết thương, tạp chất, vi khuẩn và ký sinh trùng trên vỏ đã tích tụ trước đó và những bộ phận khác như chân, râu,… Sau đó, nó có một cơ thể mới và hoàn hảo. Đây là một phần của quá trình chọn lọc tự nhiên, chọn những con tôm tốt nhất và loại bỏ những con yếu.
Các yêu cầu cần thiết trong quá trình tôm lột xác
Trong quá trình lột xác, tôm sẽ sử dụng oxy gấp đôi bình thường. Nó cần năng lượng để có sức lột xác, nếu lượng oxy cung cấp không đủ, tôm sẽ chết. Một điều kiện nữa là tôm cần có môi trường có độ pH dưới 8,3 để hấp thụ các chất khoáng từ lớp vỏ cũ, nếu không sẽ không thể hình thành lớp vỏ mới.
Tôm cần một nơi sạch sẽ và an toàn để nghỉ ngơi, xây dựng một lớp vỏ mới, không có khí độc (H2S) và bùn, và có đủ oxy hòa tan ở nơi nghỉ ngơi. Ngoài ra, nó đòi hỏi một tỷ lệ thích hợp của các khoáng chất như magie, canxi và kali và một nguồn protein đủ để xây dựng cấu trúc cơ thể sau khi lột xác.
Dấu hiệu và dự báo tôm sắp lột xác
Thường thì tôm không bóc vỏ cùng lúc, chúng có xu hướng lột xác khi thủy triều lên hoặc trăng tròn. Ví dụ, nếu quá trình lột xác diễn ra trong 7 ngày tới và chỉ có khoảng 10 con trong số 100 con tôm, thì nếu có triều cường vào ngày thứ 5 thì sẽ có nhiều lần lột xác hơn vào thứ 5 trong tuần (khoảng 30 – 40 con lột xác một ngày). Vào ban ngày khi lột xác, nếu pH trong ao cao (trên 8,3), tôm sẽ đợi cho đến khi pH giảm xuống 8,3 trước khi lột xác, điều này thường xảy ra vào ban đêm.
Sau khi tôm được lột xác đồng loạt, bà con sẽ thấy vỏ tôm bị tróc ra và tạo thành các bọt nổi hoặc bong bóng. Vỏ tôm mới hình thánh sẽ trông sạch sẽ, trong và mỏng. Tuy nhiên, ao nuôi sẽ thiếu khoáng chất do tôm đã sử dụng để lột xác qua đêm, từ đó dẫn đến sự sụp đổ của tảo có thể xảy ra khoảng 2-3 ngày sau khi lột xác.
Đối với người nuôi, điều quan trọng là phải xác định thời điểm lột xác hàng loạt (ngày thứ 5 trong ví dụ trên). Dữ liệu trong Bảng dưới đây có thể giúp người nuôi xác định thời gian cho lần lột xác tiếp theo (chu kỳ lột xác của tôm).
Tham khảo: Tăng tốc độ lột xác cho tôm
(Nguồn: Dr. Booyarat Pratumchart, phòng khoa học thủy sinh, khoa khoa học, đại học Burapha và Dr. Chalor limsuwan, trung tâm nghiên cứu thương mại thủy sản, đại học Kasetsart, Thái Lan)
Đến ngày lột xác dự kiến, lượng thức ăn cung cấp vào ao sẽ giảm khoảng 10-30%. Một khi đã biết trước dự báo, người nuôi phải sục khí đầy đủ, liên tục và chuẩn bị trước một lượng lớn khoáng chất quan trọng để cung cấp ngay nguồn khoáng cho nhu cầu tôm nuôi trong giai đoạn lột xác.
Nếu pH cao hơn 8,3, bà con nên đợi cho đến khi pH giảm xuống rồi mới bổ sung khoáng. Nhưng nếu giá trị pH trong ao luôn thấp, bà con cần trộn khoáng trong bể nước cạnh ao, và bổ sung từ từ, liên tục vào ban ngày qua đường ống đặt trước quạt.
Mỗi khi thực hiện bóc vỏ, độ kiềm có thể giảm vì các ion đã được sử dụng để tạo thành lớp vỏ mới. Trong trường hợp này, độ kiềm cần được khôi phục lại bình thường bằng cách thêm sodium bicarbonate, khoảng 100-120ppm.
Tham khảo: Nhu cầu khoáng của tôm trong quá trình lột xác
Các giai đoạn tôm lột xác
Giai đoạn Chuẩn bị lột xác
Trong thời gian này, vỏ của tôm sẽ sạch và cứng nhưng nhợt nhạt, cơ thịt hơi lỏng, thịt không có mùi vị, hàm lượng khoáng trong cơ thể rất ít, trọng lượng hệ gan tụy co lại, giảm 1,02% trọng lượng cơ thể. Qua quá trình chuẩn bị, tôm sẽ tích tụ các chất khoáng và chất dinh dưỡng trong máu và hệ thống gan tụy. Ở giai đoạn này, tôm sẽ đồng hóa các khoáng chất là chính và đây là khoảng thời gian dài nhất trong chu kỳ lột xác của tôm. Tùy thuộc vào kích cỡ, tôm mất nhiều thời gian hơn và tăng trọng sẽ tăng dần cho đến khi chúng sẵn sàng cho lần lột xác tiếp theo.
Giai đoạn tiền lột xác
Trước khi lột xác, tôm sẽ ở trạng thái ít vận động nhất, vỏ rất cứng, cơ thịt sẽ có năng lượng và giàu dinh dưỡng lý tưởng. Nếu tôm không trong trạng thái sẵn sàng, nó sẽ không lột được vỏ, điều này diễn ra sẽ làm chết tôm.
Khi tôm chuẩn bị lột xác (giai đoạn này gan tụy hoạt động tối đa và sẽ chiếm xấp xỉ 1,17% trọng lượng cơ thể khi tích lũy chất dinh dưỡng), tôm bắt đầu sử dụng chất dinh dưỡng từ gan tụy để hình thành lớp vỏ mới bao bọc cơ thể. Ở lớp bên trong, các khoáng chất chính như kitin, magie và canxi sẽ được hấp thụ từ lớp vỏ cũ và tích luỹ vào trong lớp vỏ mới (bước này yêu cầu giá trị pH nhỏ hơn 8,3). Lượng khoáng chất được hấp thụ không đủ để làm cứng lớp vỏ mới, nhưng đủ để tạo thành một lớp màng mỏng mới phía trong. Đối với tôm có trọng lượng khoảng 10-15 gram, thời gian tiền lột xác sẽ mất khoảng 6 giờ.
Giai đoạn lột xác
Khi lớp vỏ bên trong đã hình thành đầy đủ và lớp vỏ củ đủ giòn, tôm sẽ bắt đầu bơm nước vào cơ thể, làm cho thân lớn hơn và phá vỡ lớp vỏ cũ. Tôm sẽ cong thân và dùng lực búng để làm vỡ lớp vỏ cũ. Kích thước và trọng lượng của tôm sẽ tăng lên ngay lập tức nhưng cơ thịt vẫn mềm.
Giai đoạn sau khi lột xác
Tôm vừa mới lột xác sẽ hạn chế sức lực và năng lượng, không thể bơi hoặc đi xa, chỉ có thể nhảy 2-3 lần để tránh kẻ thù. Tôm lột vỏ cần hấp thụ khoáng chất từ nước (đây là nguồn khoáng chất chính) để làm cứng vỏ nhanh nhất có thể cho tôm, thường trong vòng 1 giờ. Nếu thời gian mềm vỏ càng lâu thì khả năng bị tôm ăn thịt sẽ càng cao.
Tham khảo: Quản lý chu kỳ lột xác của tôm
Các yếu tố cơ bản của quá trình lột xác
Tỷ lệ khoáng chất chính xác, độ pH dưới 8,3 và lượng oxi gấp đôi là những điều kiện tiên quyết để lột xác. Một số nhà chăn nuôi sử dụng một số loại chất kích thích vỏ hoặc hormone, nhưng tôi hoàn toàn không đồng ý. Nếu chúng ta ép tôm lột xác trước khi chúng chưa sẵn sàng, tôm sẽ rất dễ chết. Người nuôi sẽ không biết rằng tôm còn lại rất ít trong ao, nhưng họ sẽ thấy lượng thức ăn cung cấp vào giảm và tỷ lệ sống thấp khi thu hoạch.
Các vấn đề xảy ra khi tôm lột xác
Tôm chết trong quá trình lột xác thường sẽ thấy phần cơ thịt trắng, phần vỏ mỏng và mềm. Nguyên nhân có thể là: thiếu oxy, thiếu khoáng chất chính, tỷ lệ khoáng chất không hợp lý, độ kiềm thấp hoặc ao nuôi nhiễm khí độc H2S quá nhiều. Người nuôi cần duy trì độ kiềm thích hợp ít nhất 120 ppm và duy trì tỷ lệ Mg / Ca / K chính xác. Phải đảm bảo cung cấp hàm lượng oxy và chắc chắn khí H2S dưới đáy ao là không có. Nếu tình trạng khí độc H2S xuất hiện, thì theo khuyến cáo bạn nên sử dụng men vi sinh để khử H2S hiệu quả.
Vỏ mỏng hoặc mềm là do thiếu chất khoáng. Mặc dù giai đoạn đầu của quá trình lột xác không bị ảnh hưởng nghiêm trọng, nhưng có những chỉ báo cho thấy tôm cũ trong ao sẽ ảnh hưởng xấu đến giai đoạn sau của quá trình lột xác. Người nuôi nên trộn nhiều loại khoáng chất trong thức ăn để cung cấp khoáng chất chính trong quá trình tôm lột xác. Đồng thời, độ kiềm nên được duy trì ở mức 120 ppm. (Tham khảo cách làm tôm nhanh cứng vỏ sau lột)
Tảo tàn xảy ra khi các khoáng chất mà sinh vật phù du cần vào ban ngày bị tôm sử dụng hết trong quá trình lột xác vào ban đêm. Ngày đầu tiên sau khi lột xác, bà con có thể thấy pH thay đổi nhẹ, đến ngày thứ 2 thì màu nước nhạt hơn và pH giảm nhẹ, đến ngày thứ 3 thì màu nước sẫm lại, mặt nước nổi nhiều bọ và giá trị pH cao hơn hôm trước. Tảo tàn thường gây ra nhiều vấn đề nghiêm trọng trong giai đoạn nuôi về sau. Để ngăn chặn điều này xảy ra, người nuôi cần kiểm tra hàm lượng khoáng, độ pH và độ kiềm luôn duy trì ở chỉ số thích hợp. (Tham khảo cách xử lý tảo tàn trong ao nuôi tôm)
Lột xác không hoàn toàn xảy ra do tỷ lệ khoáng chất hoặc tôm không cân đối và không hợp lý, dẫn đến thiếu năng lượng để lột xác hoàn toàn. Một số tôm có vết sẹo trên vỏ sẽ không thể hoàn thành quá trình lột xác. Một ví dụ là khi tôm nhiễm hội chứng taura (TSV) hoặc nhiễm khuẩn Vibrio trên vỏ.
Tham khảo: Tại sao tôm lột vỏ dính đuôi, rớt đáy
Trận mưa đột ngột cũng có thể gây ra vấn đề nghiêm trong quá trình tôm lột vỏ. Nước mưa có độ pH thấp sẽ khiến tôm bị tróc da, nhưng đồng thời ao nuôi sẽ bị thiếu oxy, khí độc cao, nước lạnh và thiếu khoáng chất. Người nuôi cần bón thêm vôi để duy trì độ pH và tránh cho tôm bị lột vỏ trong thời gian này. Ngoài ra để hoãn quá trình lột vỏ, người nuôi nên tăng cường sục khí, giảm lượng thức ăn, kiểm tra độ pH và độ kiềm sau mỗi 2-3 giờ trong thời gian mưa lớn. Nếu xảy ra ngoài tầm kiểm soát, nên sử dụng các chế phẩm sinh học có thể kiểm soát và ngăn chặn khí độc H2S phát sinh.
Trong một số trường hợp, vết sẹo trên vỏ hình thành do phần gai của những con tôm khác, những vết này sẽ mất trong những lần lột xác tiếp theo. Nguyên nhân vỏ tôm bị trầy xước còn do tôm thiếu dinh dưỡng, chẳng hạn như thiếu vitamin cần thiết hoặc nhiễm khuẩn chẳng hạn như virus tôm tre. Trường hợp này, người nuôi nên sử dụng các kháng sinh vào thức ăn, nếu không hiệu quả, tôm nên được thu gom và loại bỏ vụ nuôi.
Quản lý khoáng chất trong ao nuôi hợp lý
Tôm cần khoảng 23 loại khoáng chất để sử dụng, trong đó các khoáng chất chính là canxi, magie, kali, phốt pho và natri clorua. Các khoáng chất vi lượng bao gồm Fe, Mn, Cu, Zn, I, Co, Cs, Ni, Se, F, Mo, Sn, Cr, Sr, V và Si. Trong ao nuôi, Tỷ lệ Mg/Ca/K phải duy trì 40/15/13. Ví dụ, khi độ mặn là 10ppt, bà con nên duy trì 400 ppm Mg, 150 ppm Ca và 130 ppm K. Vì vậy, cần đặc biệt kiểm tra các giá trị khoáng chất thường xuyên, đặc biệt là trong các ao nuôi tôm với mật độ cao hơn 100 con/m2.
Xem cách bổ sung khoáng cho tôm
Tất cả các khoáng chất trên đều yêu cầu một lượng nhất định. Việc thiếu một loại khoáng chất này sẽ dẫn đến sự bất hoạt của các loại khoáng chất khác. Người nuôi phải hiểu nhu cầu về các khoáng chất này và cung cấp các sản phẩm chất lượng cao cho tôm để tránh thiếu hụt khoáng chất. Ngoài ra, để có lợi cho tôm, nên bổ sung khoáng vào thời điểm thích hợp, chẳng hạn như khi tôm đang lột xác. Nguồn khoáng cũng cần được quan tâm kỹ lưỡng và người chăn nuôi nên tìm kiếm sự hướng dẫn sử dụng của chuyên gia để áp dụng cho phù hợp
Muối NaCl là một nguồn khoáng chất mà người nuôi có thể sử dụng ngay cả khi độ mặn trong ao cao (trên 35ppt). Ở mật độ nuôi cao từ 150 con/ m2 trở lên, ngay cả trong điều kiện độ mặn cao, khoáng vi lượng vẫn rất cần thiết. Khi một số khoáng chất không hoạt động, các khoáng chất đặc biệt cần thiết khác cũng có thể bù đắp cho chúng. Nguyên tắc chung là trộn 10 gam muối với 100 ml nước, sau đó trộn với 1 kg thức ăn.
Lợi ích đặc biệt của việc lột xác đối với đường ruột của tôm
Khi tôm được lột vỏ, không chỉ vỏ được loại bỏ mà các cơ quan tiêu hóa cũng được đổi mới. Tôm sẽ có bề mặt ruột mới không còn vi khuẩn. Trong những trường hợp bình thường, có nhiều loại vi khuẩn sống trong mỗi lớp của ruột ảnh hưởng đến hệ tiêu hoá của tôm. Nếu vi khuẩn là mầm bệnh, chúng sẽ dần dần lây nhiễm vào hệ thống gan tụy. Để loại bỏ những mầm bệnh này, nếu tôm vẫn đủ khỏe và có thể lột xác, thì việc lột xác là một cách để tái tạo tình trạng của ruột. Nhiều người nuôi tôm đưa vi khuẩn có lợi vào thức ăn để kiểm soát Vibrio sau khi lột xác lần đầu, tiếp tục làm như vậy trong 3-4 bữa tiếp theo để đảm bảo ruột tôm không bị nhiễm vi khuẩn gây bệnh.
Người nuôi cần phải làm gì sau khi tôm lột xác?
Đối với việc cho ăn, bổ sung các vi khuẩn có lợi sẽ mang lại nhiều lợi ích. Vitamin, khoáng chất và protein đậm đặc sẽ giúp phục hồi tôm ở trạng thái tốt nhất và ngăn chặn sự thay đổi đột ngột của điều kiện môi trường gây ảnh hưởng xấu đến tôm. Đối với nước ao, cần kiểm tra các thông số như pH, độ kiềm và hàm lượng khoáng chất. Nếu một số giá trị không chính xác, các hành động cần thiết để điều chỉnh ngay lập tức.
_______________________________
Quá trình tôm lột xác được xem là chu kỳ không thể thiếu trong quá trình phát triển của tôm. Mong bài viết này có thể cho bạn cái nhìn tổng quan hơn trong việc quản lý quá trình lột xác của tôm trong ao nuôi. Từ đó tìm ra những phương pháp những sự cố của tôm trong quá trình lột vỏ. Ngoài ra để được tư vấn thêm về cách xử lý nước ao nuôi tôm bằng phương pháp sinh học, xin hãy liên hệ ngay với Biogency qua số Hotline: 0909 538 514
Tài liệu tham khảo:
- https://khuyennonghaiphong.gov.vn/cac-giai-phap-giup-tom-lot-xac-dong-deu-tt13914.html
- Dr. Boonyarat Pratumchart, Department of Aquatic Science, Faculty of Science, Burapha University and Dr. Chalor Limsuwan, Aquaculture Business Research Centre, Kasetsart University, Thailand.
Chịu trách nhiệm nội dung
Phó Giám Đốc - Đồng Thị Tú Anh
